Смаргоншчына літаратурная: край, які натхняе на вершы і атрыманне прэмій за паэзію
Некалі, у сярэдніх класах школы, на ўроку “музыка і спевы” мы дружна выводзілі:
Родны мой горад, любоў мая,
Казка кахання чароўная,
Ты, калі ласка, чакай мяне
З кожнай дарогі, са шляху растайнага.
Спявалі з асаблівым натхненнем і задавальненнем не толькі таму, што песня файная. Большасць з нас ведала: аўтарам слоў з’яўляецца наш зямляк, ураджэнец Смаргоншчыны, паэт, журналіст, член Саюза пісьменнікаў, а сёння яшчэ і палітык Уладзімір Някляеў.
Такім чынам, Смаргонь. Чарговая цікавая кропка на літаратурнай карце нашага рэгіёна.
У Смаргонскім гістарычна-краязнаўчым музеі вам раскажуць пра літаратурнае жыццё краю.
- Пачнуць, магчыма, са звестак пра бібліятэку магнатаў Зяновічаў, вядомую з 16 стагоддзя.
- Напэўна, згадаюць імя Андрэя Волана. Гэта філосаф і публіцыст, які ў 16 стагодзі купіў маёнтак Солы на Смаргоншчыне. Сённня там жыве паэт, член Саюза пісьменнікаў Беларусі Мар’ян Дукса. Сёлета ён атрымаў рэспубліканскую літаратурную прэмію з апаэтычны зборнік "Птушка вечнасці – душа".
- У вёсцы Жодзішкі ў калегіуме езуітаў у 18 стагоддзі быў школьны тэатр, тэксты для спектакляў якога пісалі мясцовыя настаўнікі паэтыкі і рыторыкі.
- Згадаем Міхаіла Клеафаса Агінскага (1765 −1833). Ён праславіўся не толькі як дыпламат і кампазітар. Але і як аўтар мемуараў.
- У 1749 годзе маёнтак Кушляны набыў Антон Багушэвіч, прапрадзед Францішка Багушэвіча (1840 – 1900). Тут прайшло дзяцінства паэта. У Кушлянах ён атрымаў пачатковую адукацыю ў хатніх настаўнікаў. Адсюль паехаў вучыцца ў Віленскую гімназію, а затым у Пецярбуржскі ўніверсітэт.
- Вершы Кушлянам прысвяцілі паэты Данута Бічэль-Загнетава, Мар’ян Дукса, Алесь Пісьмянкоў. Сёння ў вёсцы працуе музей Багушэвіча, якім загадвае паэт Алесь Жамойцін.
- У 19 стагоддзі багатае літаратурнае жыццё было ў маёнтку Дабраўляны. У 1818 годзе яго набыў архітэктар Адам Гюнтэр (1782–1854). Пры ім Дубраўляны сталі асяродкам культуры. Частымі яго гасцямі былі Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Тамаш Зан, Ян Чачот, Ігнат Ходзька, Станіслаў Манюшка,Уладзіслаў Сыракомля. Паэт Сыракомля пасадзіў тут на памяць клён.
- У маёнтку нарадзілася і жыла польская пісьменніца Габрыэля Пузына (1815–1869).
- Фальварак Крыстынопаль, які сёння не існуе, належаў бацьку Адама Гурыновіча – паэта-дэмакрата 19 стагоддзя. Тут Адам збіраў фальклор.
- У Войстаме ў родавым склепе на мясцовых могілках пахаваны Ігнат Ходзька, польскі празаік, паэт, мемуарыст, яго дачка Станіслава, унук Лявон.
- Смаргонь – радзіма габрэйскіх пісьменнікаў Ахарона Кабака і Аўрама Суцкявера. Апошні памёр ў 2010 годзе ў Ізраілі.
- У горадзе нарадзіліся карэспандэнт газеты “Наша Ніва” Ян Сініцкі і паэт, празаік, драматург Майсей Кульбак. Гэтыя дзеячы тварылі ў пачатку 20 стагоддзя.
- У Смаргоні ў гарбарнай майстэрні працаваў пісьменнік Цішка Гартны (Зміцер Жылуновіч).
- Вёска Арляняты дала нашай літаратуры адразу чатыры таленавітыя асобы з прозвішчам Станкевіч. Адам (1892 – 1949) – літаратуразнавец, публіцыст, выдавец. Станіслаў (1866 – 1964) – выдавец, паэт. Яшчэ адзін Станіслаў (1907 – 1980) – крытык, грамадскі дзеяч, публіцыст, паэт. І Янка (1891 – 1976) – мовазнавец, перакладчык.
- А з вёскі Шутавічы паходзяць два літаратары з адным прозвішчам. Віктар Шутовіч (1890 – 1960) – публіцыст і драматург, і Янка Шутовіч (1904 – 1973) – літаратуразнавец і выдавец.
- У Крэве ў час Першай сусветнай вайны ваявалі рускія пісьменнікі Міхаіл Зошчанка і Валянцін Катаеў.
- Зарудзічы – радзіма Алеся Салагуба (1906 – 1934) і Паўла Савоські (нар. у 1941).
- У вёсцы Вётхава ў 1934 годзе нарадзіўся Арсень Ліс – фалькларыст і літаратуразнавец, доктар філалагічных навук.
- З Лылойцяў паходзіць паэт і журналіст Артур Цяжкі (1943 – 1984).
- Лаўрэатка прэміі Цёткі, член Саюза пісьменнікаў Беларусі Ала Клемянок сёння паспяхова сумяшчае паэтычны, музычны і журналісцкі таленты. Яна працуе ў смаргонскай раённай газеце.
- У 2009 годзе ў Смаргоні адбылося рэспубліканскае свята – Дзень беларускага пісьменства.
Уладзімір Някляеў
Уладзімір Някляеў нарадзіўся ў 1946 годзе ў Смаргоні. Паэт, празаік і грамадска-палітычны дзеяч, лаўрэат шэрагу прафесійных і дзяржаўных узнагарод за літаратурную дзейнасць. Намінант на Нобелеўскую прэмію (2011).
Дзіцячыя гады правёў у вёсцы Крэва. У 1962- 1966 гг. вучыўся ў Мінскім тэхнікуме сувязі. Працаваў сувязістам на Поўначы, у Сібіры, на Далёкім Усходзе, радыёмеханікам у мінскім тэлевізійным атэлье. Займаўся на аддзяленні паэзіі Літаратурнага інстытута ў Маскве (1971). Завочна скончыў філалагічны факультэт Мінскага педагагічнага інстытута (1973).
Працаваў у выданнях “Знамя юности”, “Тэатральны Мінск”, “Літаратура і мастацтва”.
З 1978 – старшы рэдактар галоўнай рэдакцыі літаратурна-драматычных праграм Беларускага тэлебачання, з 1987 – галоўны рэдактар часопіса ”Крыніца”.
Сябар Саюза пісьменнікаў СССР, беларускага ПЭН-цэнтра.
З 1998 па 2001 – старшыня Саюза беларускіх пісьменнікаў.
Выступае з вершамі ў перыядычным друку з 1970 года. У 1976 годзе выдаў першы зборнік паэзіі “Адкрыццё”. Аўтар паэтычных кніг “Вынаходцы вятроў”, “Знак аховы”, “Мясцовы час”, “Наскрозь”, “Дрэва болю”, “Галубіная пошта” і многіх іншых.
Аўтар тэкстаў шматлікіх папулярных песень.
Літ-парада ад Уладзіміра Някляева
Калі пісаць, дык толькі так пісаць,
Як бліскавіцу доўжыць бліскавіцай,
Як з вены ў вену кроў пераліваць…
Пісаць, як спавядацца і маліцца.
***
На мох зялёны жоўтае лісцё.
Бялюткі снег на рыжую салому.
І ў гэты ясны час, адчуўшы стому,
Спакойна я кажу сабе самому:
Мне ёсць чым апраўдаць маё жыццё.
Не тым, што жыў, любіў... Зусім не тым.
І без мяне жылі, любілі ў свеце.
Не тым, што ў свеце застануцца дзеці,
Не тым, што калі дзьмуў сцюдзёны вецер
На ім стаяў і выстаяў на ім.
А чым тады? А тым, што, колькі мог,
Не паміраў, не гледзячы на стому,
А сніў і сніў жыццё!.. І, можа быць, збярог
Калі не ўсё, чаго не сніць нікому,
Дык хоць бы тое, што казаў мне Бог
Пра снег, пра мох, пра лісце, пра салому.
***
Ветраны ранак апошняга дня лістапада.
Першыя подыхі неасмялелай зімы.
Далеч наперадзе...
Сцены і лесвіцы ззаду.
Не азірайся, каханая: гэта не мы!
Гэта не нас даганяе па лесвіцах здрада,
Гэта не мы сярод сцен, як з нямою нямы,
Гэта не з намі нянавісць засела ў засаду, –
Ты не палохайся, любая: гэта не мы...
Гэта ў пару, калі мёдам набраліся соты,
Згаслі маланкі, бязладна грамы адгулі,
Раптам над ранкам,
над ветрам,
над снегам з лістотай
Прывіды нашы, спалохаўшы нас, праплылі.
***
Я марыў даць радасць матулі
І бацькава шчасце знайсці,
А потым
па вёсцы
у белай кашулі
Апошнім парадам прайсці.
Ды позна!.. Парваліся лёскі
Між імі і мной! –
І ў жыцці
Адно засталося
па вёсцы
У белай кашулі прайсці.
Дзяніс Бурко
Дзяніс Бурко нарадзіўся ў 1988 годзе ў Мінску. Мае карані з-пад вёскі Крэва, што на Смаргоншчыне.
Вучыўся ў ліцэі імя Якуба Коласа. Працуе настаўнікам беларускай мовы і літаратуры. Сустваральнік відэапраекта “Litara-A” па папулярызацыі беларускай літаратуры.
Крэва
Крэва – ты гераічнае.
Крэва –ты рамантычнае.
Крэва – ты векапомнае.
Ты – жывая крыніца.
Ты – божае месца.
Ты – казка.
Ты – песня.
Ты – бардаўскі кліч.
Ты – душа Беларусі.
Цябе я люблю!
І здрадзіць табе мяне не спакусяць.
Любоў
На гэтым грэшным свеце
І ў небе, над зямлёй,
Адно усіх яднае,
І то адно – Любоў!
Любоў не знае злосці,
Не ведае граху
І церпіць ўжо без меры
За ўсіх і за адну...
Быць верным той Любові
І той Любоўю жыць –
Вось мэта існавання:
Жыццём Любоў дарыць!
Падзяка
Прысвячаю сястрычцы Насці.
Удзячны я за разуменне,
За прамяні гарачых слоў.
За памяць і за летуценні,
Якія дорыш сэрцу зноў.
Твае лісты, бы з волі весткі,
Навіны звыклага жыцця.
Тут для мяне, як на прадвесні,
Прыемны шчэбет салаўя.
Пайду куды ці застануся
У свеце клопатаў, надзей –
Ты для мяне апорай будзеш,
Маёй падтрымкай у нудзе.
АКСАНА ЯРАШОНАК, "Рэгіянальная газета"