Успаміны пра гісторыка Генадзя Каханоўскага...

Ка­лі ма­ла­дзе­чан­цы за­хо­чуць па­ста­віць пом­нік свай­му вы­дат­на­му зем­ля­ку Ге­на­дзю Ка­ха­ноў­ска­му (а я ду­маю, што гэ­та ра­на ці поз­на ад­бу­дзец­ца), скульп­ту­ру вя­до­ма­га гіс­то­ры­ка, на маю дум­ку, трэ­ба ра­біць у вы­гля­дзе вы­со­ка­га, кры­ху ху­дар­ля­ва­га муж­чы­ны ў ка­пе­лю­шы, пла­шчы пад по­яс і аба­вяз­ко­ва — з парт­фе­лем у ру­ках. Пры­чым муж­чы­на па­ві­нен ві­да­воч­на ку­дысь­ці спя­шац­ца… 

Ме­на­ві­та та­кім за­пом­ніў­ся мне Ге­надзь Аляк­санд­ра­віч. А ба­чы­ла я яго ў сва­ім дзя­цін­стве і юнац­тве час­та — ба­дай, кож­ны дзень. Мы жы­лі не­да­лё­ка ад­но ад ад­на­го — на­шы да­мы і сён­ня ста­яць у Ма­ла­дзеч­не на су­сед­ніх ву­лі­цах амаль па­ра­лель­на, а ву­лі­цы звяз­вае ка­рот­кі пра­ву­лак.

Што­дня гэ­тым пра­вул­кам Ге­надзь Ка­ха­ноў­скі ішоў на пра­цу ў края­знаў­чы му­зей, а ўве­чар вяр­таў­ся да­до­му. Уран­ку ён ха­дзіў шпар­ка, як хо­дзяць лю­дзі мэ­та­на­кі­ра­ва­ныя, за­кла­по­ча­ныя важ­най спра­вай, якім трэ­ба за дзень шмат ча­го зра­біць, шмат ку­ды па­спець, але пры гэ­тым заў­сё­ды вет­лі­ва зда­роў­каў­ся з ўсі­мі, у тым лі­ку і са мной, та­ды яшчэ школь­ні­цай. Вя­до­ма, у той час я са­ма пер­шай кры­ча­ла яму: «Доб­ры дзень!» Уве­чар жа, пас­ля пра­цы, ён пры су­стрэ­чы ўжо мог і пры­пы­ніц­ца, рас­пы­таць, як спра­вы, як ву­чо­ба… Ка­лі ж на два­ры бы­лі мае баць­кі, ён аба­вяз­ко­ва па­ды­хо­дзіў да іх, каб пе­ра­кі­нуц­ца не­каль­кі­мі сло­ва­мі пра на­двор’е, пра ўра­джай, пра га­рад­скія на­ві­ны, і яшчэ, каб рас­ка­заць нам на­ві­ны пра Мі­шу. Мі­ша — гэ­та Мі­хась Тка­чоў, ар­хе­о­лаг, гіс­то­рык, а ў да­лей­шым — вя­до­мы гра­мад­скі дзе­яч, род­ны пля­мен­нік ма­ёй ма­ці і даў­ніш­ні ся­бар Ге­на­дзя Ка­ха­ноў­ска­га. Ме­на­ві­та гэ­тая ака­ліч­насць — на­ша рад­ство з Тка­чо­вым, ба­дай, і зблі­зі­ла нас з Ка­ха­ноў­скім.

Шчы­ра ка­жу­чы, Мі­хась пры­яз­джаў у Ма­ла­дзеч­на не столь­кі да нас, коль­кі да Ге­на­дзя Аляк­санд­ра­ві­ча. Па­ся­дзеў­шы га­дзі­ны дзве-тры за на­кры­тым ста­лом у на­шай ха­це, ён звы­чай­на ішоў да сяб­ра і мог ужо не вяр­нуц­ца, а поз­на ўве­ча­ры ад­ра­зу ад Ка­ха­ноў­скіх пай­сці на вак­зал, на элект­рыч­ку. Мая ма­ці на­ват крыў­дзі­ла­ся за гэ­та на пля­мен­ні­ка, раў­на­ва­ла яго да Ге­на­дзя Ка­ха­ноў­ска­га.

А мне та­кое бы­ло зра­зу­ме­лым.  Я звы­чай­на пры­сут­ні­ча­ла пры рас­по­ве­дах ад­на­го пра дру­го­га, та­му доб­ра ве­да­ла пра роз­ныя ню­ан­сы і праб­ле­мы ў іх пра­фе­сій­най дзей­нас­ці: пра ня­зго­ду ў на­ву­ко­вых по­гля­дах Тка­чо­ва з Абэ­цэ­дар­скім (з дзя­цін­ства ве­да­ла гэ­та проз­ві­шча!), пра не­ад­на­знач­нае стаў­лен­не мяс­цо­вых улад да дзей­нас­ці Ка­ха­ноў­ска­га, пра цяж­кас­ці пад­рых­тоў­кі, а по­тым і аба­ро­ны на­ву­ко­вых прац, на той час — док­тар­скай Тка­чо­ва і кан­ды­дац­кай Ка­ха­ноў­ска­га, і пра тое, як яны да­па­ма­га­лі адзін ад­на­му… Тка­чоў быў вель­мі ад­кры­ты ча­ла­век. Ён усё шчы­ра рас­па­вя­даў ма­ёй ма­ці пад­час сва­іх пры­ез­даў да нас, а я заў­сё­ды з за­ці­каў­ле­нас­цю слу­ха­ла (дзіў­нае са­вец­кае вы­ха­ван­не: у сям’і чуць ад­но, у шко­ле га­ва­рыць, што па­тра­бу­юць, і ні­ко­лі не ска­заць на лю­дзях ліш­ня­га). Ка­ха­ноў­скі быў больш стры­ма­ным, я ска­за­ла б, на­ват за­кры­тым ча­ла­ве­кам: як ця­пер ра­зу­мею, рэа­ліі са­вец­ка­га ася­род­дзя пры­му­ша­лі яго да гэ­та­га…

Пры­знац­ца, ужо сён­ня, з вы­шы­ні пра­жы­тых га­доў, ма­гу ска­заць, што ў жыц­ці я рэд­ка су­стра­ка­ла та­кое доў­гае, моц­нае, шчы­рае муж­чын­скае сяб­роў­ства, за­сна­ва­нае не толь­кі на пра­фе­сій­ным ад­на­дум­стве, але і на доб­рай, бес­ка­рыс­лі­вай уза­ем­най пад­трым­цы …

З Ге­на­дзем Аляк­санд­ра­ві­чам Ка­ха­ноў­скім я лепш па­зна­ё­мі­ла­ся і больш зблі­зі­ла­ся пас­ля шко­лы, ка­лі, не па­сту­піў­шы на філ­фак, пай­шла пра­ца­ваць на за­вод «Спа­да­рож­нік» і амаль ад­ра­зу па­ча­ла на­вед­ваць лі­та­ра­тур­нае аб’­яд­нан­не «Ку­па­лін­ка» пры ма­ла­дзе­чан­скай ра­ён­най га­зе­це, якая та­ды на­зы­ва­ла­ся «Свят­ло ка­му­ніз­му» (сён­ня — «Ма­ла­дзе­чан­ская га­зе­та»). Ге­надзь Аляк­санд­ра­віч быў ад­ным з кі­раў­ні­коў гэ­та­га аб’­яд­нан­ня, і, ба­дай, ці не ён і па­клі­каў мя­не ту­ды, бо па-су­сед­ску быў у кур­се ма­іх спраў і за­хап­лен­няў.

І ме­на­ві­та Ге­надзь Аляк­санд­ра­віч ска­заў мне: «Ка­лі ты хо­чаш быць пісь­мен­ні­цай (у чым я шчы­ра пры­зна­ла­ся яму га­доў у ва­сям­нац­цаць. — Аўт.), то пі­саць трэ­ба толь­кі на род­най мо­ве!» За што я вель­мі ўдзяч­ная яму. Бо гэ­та вель­мі важ­на для твор­ча­га ча­ла­ве­ка, каб на са­мым па­чат­ку шля­ху знай­шоў­ся хтось­ці вель­мі аў­та­ры­тэт­ны для па­чат­коў­ца і даў па­ра­ду, якая по­тым паў­плы­вае на ўсё жыц­цё…

Га­во­ра­чы пра Ге­на­дзя Ка­ха­ноў­ска­га, нель­га не рас­ка­заць кры­ху пад­ра­бяз­ней і пра лі­та­ра­тур­нае аб’­яд­нан­не «Ку­па­лін­ка». Ду­маю, гэ­та зу­сім не­вы­пад­ко­ва, што з яго вый­шлі та­кія вя­до­мыя сён­ня паэ­ты і пісь­мен­ні­кі, як Ала Кле­мя­нок, Кас­тусь Цы­буль­скі, Тац­ця­на Са­пач (ужо, на жаль, ня­бож­чы­ца), Люд­ка Сіль­но­ва, Ста­ся Нар­ке­віч (На­стас­ся Ла­зеб­ная), Мі­хась Каз­лоў­скі, кры­ху ма­ла­дзей­шы за нас, які стаў шчы­рым пры­хіль­ні­кам края­знаў­чай дзей­нас­ці Ге­на­дзя Ка­ха­ноў­ска­га, фак­тыч­на яго пас­ля­доў­ні­кам…

Па­ся­джэн­ні звы­чай­на пра­во­дзіў Ула­дзі­мір Пят­ро­віч Да­вы­даў, ма­ла­дзе­чан­скі па­эт. Ён быў ужо на пен­сіі і з ах­во­тай, доб­ра­сум­лен­на зай­маў­ся аб’­яд­нан­нем: збі­раў нас, ар­га­ні­зоў­ваў вы­ступ­лен­ні, рых­та­ваў на­шы тво­ры да пуб­лі­ка­ван­ня ў га­зе­це… Ге­надзь Аляк­санд­ра­віч жа быў за­ня­ты на пра­цы: спа­чат­ку ў Ма­ла­дзе­чан­скім края­знаў­чым ад­дзе­ле, а паз­ней — ужо ў Мін­ску, у Ака­дэ­міі на­вук БССР. Та­му ня­рэд­ка ён пры­хо­дзіў кры­ху паз­ней, зда­роў­каў­ся, са­дзіў­ся на крэс­ла збо­ку і моўч­кі, уваж­лі­ва слу­хаў на­шы за­ня­ткі. А гэ­та бы­лі са­праўд­ныя ўро­кі твор­час­ці: мы па чар­зе чы­та­лі адзін ці два свае но­выя тво­ры, і Ула­дзі­мір Пят­ро­віч раз­бі­раў іх па рад­ку — гля­дзеў рыф­му, рытм… Тут жа штось­ці пад­праў­ляў або ра­іў па­ду­маць, па­шу­каць ін­шы ра­док… І ўсе пры­сут­ныя не­абы­яка­ва, але доб­ра­зыч­лі­ва (не­ўза­ба­ве і іх вер­шы пач­нуць раз­бі­раць!) удзель­ні­ча­лі ў гэ­тым пра­цэ­се. Ге­надзь Аляк­санд­ра­віч звы­чай­на маў­чаў, ад­да­ючы пе­ра­ва­гу паэ­ту Да­вы­да­ву, а по­тым за­бі­раў на­шы па­пер­кі і доў­га, уваж­лі­ва ўчыт­ваў­ся ў тэкс­ты: яго за­ўва­гі бы­лі больш па змес­це, па сэн­се тво­ра…

Да­рэ­чы, ха­чу за­зна­чыць: за ўсе га­ды, што я на­вед­ва­ла лі­таб’­яд­нан­не, не па­мя­таю па­між яго чле­на­мі ані­я­кіх інт­рыг, крыў­даў, сва­рак, ані­я­кай зайз­драс­ці да больш та­ле­на­ві­тых і па­спя­хо­вых паэ­таў, да та­го, што хтось­ці на­дру­ка­ваў­ся ў ста­ліч­ным вы­дан­ні… На­ад­ва­рот, мы толь­кі ра­да­ва­лі­ся ад­но за ад­на­го. Та­кая бы­ла твор­чая, ства­раль­ная, спры­яль­ная ат­мас­фе­ра. Без­умоў­на, тон гэ­та­му за­да­ва­лі на­шы кі­раў­ні­кі — Ге­надзь Ка­ха­ноў­скі і Ула­дзі­мір Да­вы­даў, абод­ва ін­тэ­ле­гент­ныя, да­лі­кат­ныя, вы­со­ка­аду­ка­ва­ныя муж­чы­ны. Пры­чым што не­ма­ла­важ­на бы­ло: адзін быў «чыс­та рус­кі» твор­ца, дру­гі — «чыс­та бе­ла­рус»… Та­му пры ад­бо­ры ў друк ні­ко­лі не ад­да­ва­ла­ся пе­ра­ва­га тво­рам на той ці ін­шай мо­ве — ад­бі­ра­лі­ся най­больш уда­лыя: па вы­ні­ках па­ся­джэн­ня ў ра­ён­цы заў­сё­ды вы­хо­дзі­ла ста­рон­ка з вер­ша­мі, ка­рот­кі­мі апа­вя­дан­ня­мі, каз­ка­мі. І як гэ­та бы­ло вель­мі важ­на для твор­цаў-па­чат­коў­цаў!.. Ха­це­ла­ся пі­саць яшчэ і яшчэ… Я і сён­ня за­хоў­ваю, як да­ра­гую рэ­лік­вію, усе тыя ўжо па­жоў­клыя га­зет­ныя ста­рон­кі з вы­пус­ка­мі ма­ла­дзе­чан­ска­га лі­таб’­яд­нан­ня «Ку­па­лін­ка»…

Яшчэ ад­ной яск­ра­вай ста­рон­кай у ма­ёй па­мя­ці за­хоў­ва­юц­ца ўспа­мі­ны пра на­шы су­мес­ныя па­езд­кі на элект­рыч­цы з Ма­ла­дзеч­на ў Мінск і на­зад.

Ад­ной­чы мы ехалі ў ва­го­не з Ка­ха­ноў­скім. Ён вяртаўся пас­ля су­стрэ­чы з Ула­дзі­мі­рам Ка­рат­ке­ві­чам, быў у яго до­ма… Ге­надзь Аляк­санд­ра­віч быў вель­мі ўзру­ша­ны. Ён з за­хап­лен­нем пе­ра­каз­ваў раз­мо­ву з пісь­мен­ні­кам, ска­заў, што ўве­ча­ры до­ма за­пі­ша яе ў свой дзён­нік. Да­даў, што ўсе ці­ка­выя су­стрэ­чы за­на­тоў­вае, каб не згу­бі­ла­ся ні­вод­нае сло­ва… Вось гэ­та са­праўд­ны гіс­то­рык!…

Ён вёз дзве кніж­кі Ка­рат­ке­ві­ча, пад­пі­са­ныя пісь­мен­ні­кам: ад­ну — са­мо­му Ге­на­дзю Аляк­санд­ра­ві­чу, а дру­гую — ней­кай жан­чы­не з Ма­ла­дзеч­на, па яе прось­бе… «Ка­лі хо­чаш, па­пра­шу, каб і та­бе Ка­рат­ке­віч кніж­ку пад­пі­саў! Хут­ка зноў бу­ду ў яго», — рап­там шчы­ра пра­па­на­ваў мне Ка­ха­ноў­скі. «Ой, не, не трэ­ба… ня­ём­ка…» — раз­гу­бі­ла­ся я. Як ця­пер аб гэ­тым шка­дую!..

Апош­ні раз я ба­чы­ла Ка­ха­ноў­ска­га на па­ха­ван­ні свай­го баць­кі. Ён па­мёр у сту­дзе­ні 1993 го­да, праз два ме­ся­цы пас­ля смер­ці Мі­ха­ся Тка­чо­ва. Раз­ві­тац­ца з баць­кам прый­шлі амаль усе су­се­дзі з на­ша­га вя­лі­ка­га за­вул­ка і на­ват з на­ва­коль­ных ву­ліц. шчы­ра ка­жу­чы, на­ват у го­ры бы­ло пры­ем­на, што баць­ку так па­ва­жа­лі лю­дзі. Не бы­ло толь­кі ад­на­го ча­ла­ве­ка — Ге­на­дзя Ка­ха­ноў­ска­га. Я за­ўва­жы­ла гэ­та. Я не ба­чы­ла­ся з ім даў­но — ужо шмат га­доў жы­ла па-за ме­жа­мі Бе­ла­ру­сі. І, пры­знац­ца, мне ха­це­ла­ся па­ба­чыц­ца з Ге­на­дзем Аляк­санд­ра­ві­чам і на­ват кры­ху па­га­ва­рыць. А яго не бы­ло… І толь­кі ка­лі тру­ну ўжо вы­но­сі­лі з ха­ты, я на­рэш­це ўба­чы­ла Ка­ха­ноў­ска­га. Ён ста­яў па-за на­тоў­пам на ўзвыш­эн­ні, на не­вя­лі­кай пры­тап­та­най гур­бе пяс­ку, па­кры­тай сне­гам, і ўваж­лі­ва, на­ват не­як піль­на, на­пру­жа­на гля­дзеў па-над га­ло­ва­мі на ня­бож­чы­ка ў ад­кры­тай тру­не, якую па­ста­ві­лі на ма­шы­ну. У ру­ках Ка­ха­ноў­скі тры­маў чор­ны ску­ра­ны парт­фель — на­пэў­на, спе­цы­яль­на пры­ехаў з Мін­ска, каб раз­ві­тац­ца… Та­кім я яго і за­пом­ні­ла. Ні­хто та­ды яшчэ не ве­даў, што ў Ка­ха­ноў­ска­га тая са­мая хва­ро­ба, ад якой сы­шоў мой баць­ка і якая сён­ня так бяз­лі­тас­на ко­сіць лю­дзей. Ге­надзь Аляк­санд­ра­віч па­мёр роў­на праз год…

…Я вель­мі ра­да, што мне яшчэ ў дзя­цін­стве па­шчас­ці­ла на су­стрэ­чу з та­кі­мі ці­ка­вы­мі, ра­зум­ны­мі, пры­стой­ны­мі, вы­со­ка­аду­ка­ва­ны­мі, ін­тэ­лі­гент­ны­мі людзь­мі, які­мі бы­лі Ге­надзь Ка­ха­ноў­скі і Мі­хась Тка­чоў. Ад іх сы­хо­дзіў та­кі па­зі­тыў!.. Яны заў­сё­ды ці­ка­ва і са шчы­рай лю­боўю га­ва­ры­лі пра бе­ла­рус­кую гіс­то­рыю, на­ву­ку, лі­та­ра­ту­ру, мо­ву, што не маг­лі не за­па­ліць у ма­ёй юна­чай ду­шы жы­вы ін­та­рэс да ўся­го гэ­та­га…

Та­ма­ра МІЖЫГУРСКАЯ-БУН­ТА,

га­лоў­ны рэ­дак­тар ча­со­пі­са «Але­ся» для газеты "Звязда"