Пашыць ці не пашыць?
Сучасныя людзі адчуваюць патрэбу ў народных строях
Ці з’яўлялася ў вас калі-небудзь жаданне мець традыцыйны строй? Калі вы дзяўчына ці жанчына, можа, нават самі пашыць хацелі? Але не ведалі, якую тканіну, выкрайку выбраць, ці дзе набыць гатовае адзенне? Вас таксама маглі спыніць пытанні накшталт «навошта?», «куды я буду яго насіць?» і «ці трэба ён мне ўвогуле?..»
Каб раз і назаўсёды разабрацца з гэтымі пытаннямі, а таксама вырашыць, каму патрэбен і пра што сведчыць традыцыйны строй, мы звярнуліся да майстрыхі Насты ГЛУШКО, якая не толькі сама вырабляе народнае адзенне, але ўжо не адзін год у Студэнцкім этнаграфічным таварыстве вучыць гэтаму іншых. Сёлета, пасля Новага года, яна набрала 20 новых вучаніц. Ужо да сярэдзіны лета яны змогуць пашыць сабе кашулю, спадніцу, фартух і пояс.
Народ — самае вялікае натхненне
Наста Глушко расказвае:
— Пачынаючы з 1998 года, Студэнцкае этнаграфічнае таварыства зладзіла каля 20 экспедыцый у розныя раёны Беларусі. Мне пашчасціла прыняць удзел у большасці з іх, пабачыць шмат вышываных і тканых рэчаў, посцілак, ручнікоў, элементаў касцюма. Давялося размаўляць з людзьмі, якія самі выраблялі такое адзенне або бачылі, як гэтым займаліся іх матулі і бабулі… Гэта стала самым вялікім натхненнем у маім жыцці. Бо калі ты дакранаешся да чагосьці сапраўднага, старажытнага, то сам у гэта ўцягваешся: хочацца прапусціць усё праз сябе і перадаць людзям. Паколькі я мастачка па адукацыі і па прызванні, то штосьці ўсярэдзіне мяне адгукнулася, і захацелася гэтым займацца, а таксама папулярызаваць сярод іншых, што я і раблю ўжо гадоў дзесяць.
Гурток, які ўзначальвае Наста, карыстаецца вялікім попытам у моладзі. Тыя, хто ў ім займаецца сёлета, хочуць мець не проста традыцыйнае адзенне, але і дакрануцца да сваіх каранёў. Большасць з іх збіраецца пашыць такі касцюм, які насілі ў мясцовасці іх бацькоў (адкуль вядзецца іх род). Гэта вельмі важна, бо беларускія строі надзвычай разнастайныя: колькі раёнаў — столькі і строяў. Напрыклад, толькі на Міншчыне бытавалі раней капыльска-клецкі, пухавіцкі, старадарожскі, слуцкі, любанскі, ігуменскі, крупскі, вілейскі, маладзечанскі і іншыя — усе яны маюць агульныя рысы, але кожны па-свойму адметны і не падобны да астатніх.
Часта людзі кажуць, што прыйшоў такі момант у жыцці, калі з’явілася жаданне альбо патрэба займець народны строй. Асабліва прыемна гэта чуць ад зусім маладых дзяўчат.
Прыйшлі і дзве сталыя жанчыны, якія сказалі, што іх абедзвюх прыслалі дзеці. Адна адзначыла, што ёй трэба пашыць сыну вышыванку, у якой ён збіраецца здаваць цэнтралізаванае тэсціраванне.
Ні дня без радка. Вышыванага
— У справе стварэння традыцыйнага адзення сваімі рукамі галоўнае — гэта пачаць. Спачатку ты вучышся нечаму базаваму, а пасля з’яўляецца жаданне ўдасканальвацца. Для гэтага існуе шмат шляхоў: можна паўдзельнічаць у этнаграфічных экспедыцыях, знайсці новае ў кнігах, навучыцца ў майстроў. Самыя складаныя тэхнікі вышыўкі мне паказвала Зінаіда Іванаўна Зіміна, прызнаная майстрыха, аўтарка выданняў на гэту тэму.
Усе адзначаюць, што вучыцца лягчэй у кампаніі, калі побач сядзяць іншыя і таксама апантана шыюць. Невыпадкова калісьці дзяўчаты ў вёсках збіраліся на вячоркі — прасці ці ткаць у адной хаце. Пад песні, пад размову гэта быў амаль аўтаматычны занятак.
Калі кожны дзень вышываць хоць трохі, то ўсё атрымаецца. Калі ж вы вырашыце адкласці да наступнага тыдня, то справа можа так і не зрушыцца з месца.
Шыць, вышываць — у жанчын гэта закладзена ў генах. І як бы глыбока ні было схавана, можна дастаць на паверхню.
Трэба проста набыць лён, іншыя матэрыялы і прыйсці да нас на заняткі. Дарэчы, так вы значна сэканоміце, калі вырашылі займець народны строй, бо не давядзецца аплочваць работу майстра, якая каштуе нашмат больш, чым матэрыялы.
Вяселле з нацыянальным каларытам
— Ужо шмат сыграна вяселляў у нацыянальных строях, з беларускімі песнямі. Людзі замаўляюць вясельныя касцюмы — ад дакладных копій да пост-фолькавых варыянтаў з народнымі элементамі. Вяселле — гэта важная частка жыцця, і маладыя ідуць на тое, каб адсвяткаваць яго з нацыянальным каларытам, не раздумваючы, што гэта камусьці можа здацца дзівацтвам. І ў ЗАГСах ад гэтага ўжо ніхто прытомнасць не губляе. А вось гадоў 10 таму, калі мы з маім мужам Аляксеем уступалі ў шлюб, усе былі здзіўлены вельмі моцна.
Аднойчы да мяне па дапамогу звярнуліся сябры, якія збіраліся пабрацца шлюбам у традыцыйных строях, але маладая ніколі не насіла такога адзення. На ўрачыстасці ёй хацелася выглядаць па-беларуску, ды яна моцна сумнявалася, ці будзе пасаваць ёй такое ўбранне?.. Мы на яе акуратна ўсё надзелі, гарсэт са шнуроўкай зацягнулі, начапілі чырвоныя пацеркі. Кашулю падабралі белым па беламу вышытую. Дзяўчына, убачыўшы сябе, была прыемна ўражана і сказала, што абавязкова так пойдзе ў ЗАГС. Завяршаў строй вянок з чырвона-белых кветак — разам атрымаўся вельмі прыгожы і рамантычны вобраз беларускай нявесты.
Традыцыйны строй выгадна падкрэслівае жаночую фігуру. Камусьці, магчыма, здаецца, што спадніца ў ім занадта пышная. Але, зашнураваўшы гарсэт, які вылучае талію, атрымліваем кантраст, які вельмі любяць усе мужчыны.
Аксесуары «па-народнаму»
— Элементы традыцыйнага адзення выдатна пасуюць і да сучаснага строю. Вышытыя кісеты, вязаныя з бісерам пульсэткі, паясы, пацеркі, галаўныя ўборы — усё гэта аксесуары, якія многім прыйдуцца даспадобы. Зграбныя гарсэты (і не звычайныя, а з шаўковай вышыўкай) падыдуць амаль пад любое адзенне. Таксама актуальныя і валеныя рэчы: валёнкі, рукавіцы, капялюшыкі — усё гэта можа знайсці сваё месца ў штодзённым гардэробе.
У мяне ёсць мара калі-небудзь зладзіць заняткі і пашыць верхнюю вопратку паводле народных матываў. Бо, гледзячы на світкі ў музеях і на старых фотаздымках, з’яўляецца жаданне насіць іх менавіта ў такім выглядзе, не перарабляючы. Калісьці палескі Моталь славіўся на паўсвету сваімі кажухамі. Але ці ёсць сёння там такія майстры?..
Доўгія спадніцы носяць і цяпер. Калі вы робіце спадніцу з тканіны, вытканай уручную паводле традыцыйнага ўзору, то і выглядае яна асабліва. Незалежна ад крою, акцэнт будзе на самой тканіне, яе колеры і кампазіцыі ўзораў. Народныя элементы добра падыходзяць да па-мастацку свабоднага адзення. Увогуле ж у рэчах, зробленых рукамі, — асаблівая прыгажосць.
«Пазычце! Трэба на баль»
— Часта да мяне прыходзяць пазычаць строі студэнты, якія збіраюцца ехаць на міжнародныя навуковыя канферэнцыі. Бо там, сярод шэрагу мерапрыемстваў, часта прысутнічае баль у нацыянальных касцюмах. І не мець з сабой нацыянальнага адзення будзе проста ганьбай. Людзі з іншых краін, напрыклад, Ірландыі, Швецыі, Украіны, прыязджаюць са сваімі касцюмамі. А нашы пачынаюць кідацца і шукаць адзенне, дзе б яго пазычыць. Людзі часам просяць, каб ім зрабілі строй за тыдзень. Але ж гэта немагчыма! На выраб адной толькі кашулі патрэбен прыблізна месяц. Здараецца, людзі просяць пазычыць ім 10–15 строяў, прычым розных памераў. Пры гэтым яны не ўсведамляць, што, пазычаючы, я даю ім рэчы са свайго гардэроба, а не тэатральны рэквізіт.
Часцей замаўляюць строі хлопцы, бо дзяўчаты ўсё ж імкнуцца пашыць самі. Многія з іх ужо шукалі вышываныя кашулі на ўкраінскіх кірмашах, бо там значна прасцей знайсці такую рэч. Але ж украінскае застаецца ўкраінскім. Прыемна, што нашы хлопцы гэта разумеюць і жадаюць выглядаць беларусамі (бо нацыянальны строй якраз і сведчыць пра прыналежнасць да таго ці іншага народу).
Жаданне мець строй наўпрост звязана з адчуваннем нацыянальнай ідэнтычнасці. На пэўным этапе яе развіцця ў чалавека з’яўляецца такое цалкам натуральнае імкненне. Кожны швед ці літовец мае традыцыйны строй проста таму, што ён швед ці літовец. І мы ідзём па гэтым шляху.